1. Giriş
Ankara Vakıf Eserleri Müzesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2007 yılında kurulmuştur. Önceki yıllarda Ankara’da küçük bir halı ve kilim sergi salonu bulunan Vakıflar Genel Müdürlüğü Türkiye’nin dört bir yanından topladığı vakıf eserlerini Ankara’da kuracağı bir müzede sergileme kararı almıştır. Bugünkü müze binası, 1928–1941 yılları arasında Hukuk Mektebi olarak, daha sonraki yıllarda Ankara Kız Sanat Mektebi ve Ankara Yüksek Öğrenim Vakıf Kız Öğrenci Yurdu olarak kullanılmış, sonraları ise Ankara Müftülüğü tarafından aşevi olarak hizmet vermiştir. 2004 yılına kadar Ankara Müftülüğü tarafından kullanılan bina, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından müze olarak kullanılmak üzere restorasyonu yapılarak 7 Mayıs 2007 tarihinde Ankara Vakıf Eserleri Müzesi adıyla hizmete açılmıştır
Müze’de etütlük ve müzelik olmak üzere toplam 90 adet Uşak Halısı bulunmaktadır. Bu halılar, Ankara’dan Hoca İbadullah Camii, Ahi Elvan Camii, Telli Hacı Halil Mescidi, İkişerefeli Camii, Sultan Alâeddin Camii, Hacı Arab Camii, Yozgat’tan Çapanoğlu Camii, Elazığ’dan Harput Sare Hatun Camii, Kastamonu’dan Nasrullah Camii ve Bursa’dan Yeşil Camiii’den, ayrıca Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Manisa ve Kastamonu illerinden Müze’ye kazandırılmıştır.
Müzede toplam 22 adet Madalyonlu Uşak halısı tespit edilmiştir. Bunların 15 adedi etütlük halılar grubunda yer almaktadır. Etütlük grupta yer alan Madalyonlu Uşak halılarının 14 adedi müzeye Kastamonu Nasrullah Camii ve Zaviyesi[1] ’nden ve 1 adedi Ankara Ahi Elvan Camii2 ’nden getirilmiştir (İleri 2010: 8,71).
Bu çalışmada etütlük grupta yer alan Madalyonlu Uşak halılarının envanter numaraları, müzeye gelmeden önce bulunduğu yer, müzeye geliş tarihi, müzedeki yeri, boyutu, düğüm sıklığı, düğüm türü, hammaddesi (çözgü, atkı, ilme), varsa kenar, kilim örgüsü ve saçak durumu hakkında açıklamalara yer verilmiştir. Müzenin envanter kayıtlarında bu halılarla ilgili olarak halıların envanter numarası, müzeye gelmeden önce bulunduğu yer, müzeye geliş tarihine ait bilgiler bulunmaktadır. Ancak çok az sayıda halıda, halının düğüm sıklığı ve boyutu ile ilgili bilgi verildiği saptanmıştır. Bu nedenle halıların boyutları ve düğüm sıklıkları tarafımızdan incelenmiş olup bu analiz sonucunda elde edilen bilgilere yer verilmiştir.
Halıların hammaddesi (çözgü, atkı, ilme), boyutu düğüm sıklığı, düğüm türü, düğüm sıraları arasına atılan atkı sayısı, kullanılan ipliklerin kat adedi ve büküm yönü ile ilgili bilgiler tarafımızdan yapılan teknik analiz sonucunda elde edilmiştir. Halıların çözgü, atkı ve ilme ipliklerinde kullanılan boyarmaddeleri analiz etmek amacıyla Müze’den alınan izin doğrultusunda bazı halıların kopmuş, yırtılmış bölümlerinden küçük iplik numuneleri alınmıştır. Alınan iplik numunelerinin boya analizi için Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Doğal Boya Araştırma Laboratuarı’na başvurulmuş, fakat analiz için gerekli olan HPLC Kolonu, Nova-Pak C18 analytical column (3,9 x 150 mm, 4 µm, Part No WAT 086344, Waters) adlı malzeme fiyatının yüksek olması sebebiyle temin edilememiştir. Ancak halılar ile ilgili diğer teknik bilgiler yerinde yapılan detaylı ölçümler, karşılaştırmalar ve incelemelerle elde edilmiştir. Halıların çok yıpranmış olduğu göz önüne alınarak düğüm sıklıkları birkaç farklı yerden yapılan ölçümler sonucunda tespit edilmiştir. Bu ölçüm sırasında 1x1dm2’lik, bir başka deyişle 10x10cm2’ lik bir alanda yer alan düğümler sayılmıştır. Araştırma sırasında fotoğrafı çekilen halılarının bordür motiflerinin çizimleri, AutoCad çizim programında tarafımızdan yapılmıştır. Halıların çok parçalı olması sebebi ile zeminde yer alan motiflerin bir bütün halinde çizilmesi mümkün olmamıştır, ancak halıların genel kompozisyon şeması, müzelerde bulunan, basılı kitaplarda yer alan ve Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde yer alan diğer Uşak Halılarının kompozisyon şemaları da dikkate alınarak AutoCad programında tarafımızdan çizilmiştir.
2. Madalyonlu Uşak Halıları
Madalyonlu Uşak halılarının dokunmaya başlandığı tarih olarak kesin ve net bir bilgi söylenememektedir. Basılı kitaplarda genel olarak kabul gören görüş Madalyonlu Uşak halılarının 16.yy başı ortaya çıktığıdır (Aslanapa 1987: 107, Yetkin 1991: 90, Deniz 1999: 385, Deniz 2000: 34).
Bekir Deniz’e (2000:34, 7/2005:32) göre Madalyonlu Uşak halıları, saray nakkaşları tarafından çizilen motiflere bakılarak 16. yy.ın başlarından itibaren dokutulmaya başlanmıştır. Bekir Deniz Madalyonlu Uşak halılarında, Anadolu - Türk halı dokumaları tarihinde ilk kez göbek-madalyon kullanıldığını ve halıların ortasında göl-göbek denilen büyük bir madalyonun yer aldığını da belirtmektedir.
Madalyonlu Uşak halılarında genel olarak zeminde büyük bir madalyon ve köşelerde çeyrek veya yarım madalyonlar görülür. Halının büyüklüğüne göre madalyon sayısı 1 tam 2 yarım, 2 veya 3 tam olabilir (Pasztor 2007: 83).
Madalyonlu Uşak halılarında değişen sıralar halinde yer almış iki şekilde madalyon vardır. Orta eksende yuvarlak madalyonlar, yan eksenlerde sivri dilimli madalyonlar sıralanmaktadır. Bu sıralama şekli Madalyonlu halıların gelişim süresince devam etmiş, ancak madalyon şekillerinde bazı değişmeler de olmuştur. Madalyonlar bazen ovalleşmiş, bazen uzamış ya da yuvarlak bir şekil almıştır. Günümüzde müzelerde çok sayıda örnekleri bulunan Uşak halılarının 18.yy. ortalarına kadar devam eden bir gelişim süreci olduğu söylenebilir. Bu halıların erken dönem örnekleri oldukça büyük boyutlu olup, 10 metreye kadar uzunluğu olanlarına da rastlanmaktadır (Aslanapa 1987: 107, Yetkin 1991: 88).
3. Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde Bulunan Uşak Halılarının İncelenmesi
Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde 15 adet etütlük Madalyonlu Uşak Halısı bulunmaktadır. Halıların tamamı parça halinde olduğundan boyutlar, ende ve boyda en uzun halı dokumasının bulunduğu bölüm dikkate alınarak ölçülmeye çalışılmıştır.
Halıların hem ön hem de arka yüzlerinden fotoğraf çekimi yapılmıştır (Foto 1). Bu şekilde halının arka yüzünde bulunan işçi arası hatası[3] , çözgü teli kaçağı (kaçığı)[4] gibi dokuma hataları ile halının kalitesi ve ipliklerde kullanılan renkler daha net bir şekilde tespit edilebilmiştir (Foto 2).
Halılar parça halinde olduğu için analiz sırasında saçak boyu tespit edilmesi mümkün olmamıştır. Ayrıca incelenen halıların havları dökülmüş olduğundan sağlıklı bir şekilde hav ölçüsü alınamamıştır.
Halıların kilim ve kenar örgülerinin genellikle sökülmüş pek çoğunda çözgü ve atkı ipliklerinde kopukluklar olduğu saptanmıştır.
Bazı halıların üzerinde Müze’ye gelmeden önce bulundukları camiye ait teberrukat numarası da bulunmaktadır (Foto 3).
Halıların kalitesi önceden hazırlanmış 10cm x 10cm’lik (1dm2 ) bir cetvel yardımıyla tespit edilmiştir (Foto 4). Düğüm sıklığı sayılırken halının iki veya üç farklı yerinden ölçüm yapılmasına özen gösterilmiştir. Bunun nedeni olarak halılarda aşırı derecede çözgü kopuğu ve mukavemet kaybı olması, müzeden önce bulunduğu ortamın yarattığı bükülme ve kıvrılma gibi nedenler sayılabilir.
Halıların analizi yapılırken renk, motif, düğüm sıklığı ve kompozisyon özelliklerinin yanı sıra iplik özellikleri de incelenmiştir. İplikler çözgü, atkı ve ilme ipliği olarak ayrı ayrı analiz edilip, büküm yönleri (S ve Z) ve kat adetleri tespit edilmiştir. Büküm yönünün tespit edilmesi sırasında önceden hazırlanan kılavuz çizimden yararlanılarak karşılaştırma yapılmış ve halıda yer alan iplik ile çizim yan yana getirilerek ipliğin büküm yönü belirlenmiştir (Foto 5-6). İpliklerin kat adedi lup ile yapılan yakın inceleme sonucunda tespit edilmiştir.
Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde etütlük olarak ayrılmış Madalyonlu Uşak halıları çok parçalı durumdadır. Bu halılardan bir kısmının aynı halının parçaları olduğu düşünülmektedir. Bazı parçaların aşırı derecede yıpranmış olması nedeniyle motiflerini tespit edebilmek neredeyse imkânsız görünmektedir. Müzede incelenen etütlük Madalyonlu Uşak halılarının zemin kompozisyonunda yer alan madalyonların basılı kitaplarda görülen örneklerden farklı olarak altıgen formda olduğu tespit edilmiştir (Şekil 1-2).
4. Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde Bulunan Uşak Halılarının Teknik Özellikleri
Halı 1
Env. No: 37-1536 (sicil no 49)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 03.08.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:3
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 138cm x 130 cm
Düğüm sıklığı: 18-22 x 24-25 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi), çok az yerde krem ve kahverengi renklerle büküm verilmiş 2 renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kiremit kırmızı iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına 2 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, krem, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: yok
Saçak boyu ve durumu: yok
Özel not: 37–1536, 37–1531, 37-1509envanter numaralı halılar renk, motif, kompozisyon ve teknik özellikleri bakımından benzer özellikler sergilemektedir. Aynı halının parçaları olduğu düşünülmektedir.
Halı 2
Env. No: 37-1531 (Sicil no: 254)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi -Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:8
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 94 cm x 99 cm
Düğüm türü: 19x26 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi), çok az yerde krem ve kahverengi renklerle büküm verilmiş 2 renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, kahverengi ve çok az yerde açık kiremit kırmızı iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, aralarda 3 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, konturlarda siyah renk kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: Yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 3
Env. No: 37- 1509 (sicil no: 434)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:15
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 117cm x 287 cm
Düğüm sıklığı: 18-20 x24-25 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2)
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi), çok az yerde krem ve kahverengi renklerle büküm verilmiş 2 renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kahverengi iplik ve aralarda çok az koyu kahverengi iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, aralarda çok az 3 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, taba rengi, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: Yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 4
Env. No: 37-1500 (Sicil no: 200)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:7
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 88cm x 149cm
Düğüm sıklığı: 20x24-26 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (yün doğal renk) bazı yerlerde krem ve kahverengi ile bükülmüş çözgüler kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kiremit kırmızı ve kahverengi iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, aralarda çok az 3 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, krem, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar Örgüsü: Yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 5
Env. No: 37-1482 (Sicil no: 224)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi -Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:8
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 77cm x 196 cm
Düğüm sıklığı: 18-20 x 25-26 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi), çok az yerde krem ve kahverengi renklerle büküm verilmiş 2 renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kiremit kırmızı iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, aralarda çok az 3 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, az krem, az turuncu, açık yeşil, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 6
Env. No: 37-1483 (Sicil no: 182)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:7
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 135cm x 90 cm
Düğüm sıklığı: 17-18 x 22-25 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi) renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kiremit kırmızı ve kahverengi iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, bazı yerlerde 4 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, az açık yeşil, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: yok
Saçak boyu ve durumu: yok
Halı 7
Env. No: 37-1526 (Sicil no: 0173)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:7
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 87cm x 139 cm
Düğüm sıklığı: 19-20 x 24-26 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü rengi: yün, krem (doğal yün rengi) iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı rengi: yün, açık kiremit kırmızı, aralarda çok az kahverengi iplik kullanılmıştır. 2 sıra atkı atılmıştır. Düğüm sıraları arasına 2 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, açık yeşil, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 8
Env. No: 37-1493 (Sicil no: 230)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi -Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:8
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 77cm x 83 cm
Düğüm sıklığı: 19x24 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi), çok az yerde krem ve kahverengi renklerle büküm verilmiş 2 renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kiremit kırmızı ve çok az yerde ise kahverengi iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına 2 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, az krem, açık yeşil, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 9
Env. No: 37-1502 (Sicil no: 0105)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:6
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 109cm x 194cm
Düğüm sıklığı: 19x23-26 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Hammaddesi: yün
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi), bazı yerlerde krem ve kahverengi renklerle büküm verilmiş 2 renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kahverengi, bazı yerlerde koyu kahverengi atkılar görülür. Düğüm sıraları arasına 2 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, çok az yerlerde yeşil, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: yok
Saçak boyu ve durumu: yok
Halı 10
Env. No: 37–1487(sicil no: 449)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:16
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 85 cm x 113 cm
Düğüm sıklığı: 19-20 x 21-22 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi) renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kiremit kırmızı iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına 2-3 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, krem, konturlarda siyah iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 11
Env. No: 37- 1486 (sicil no: 339)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:14
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 34 cm x 182 cm
Düğüm sıklığı: 19-20 x 25-26 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10 cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi) renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kahverengi iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, aralarda çok az 3 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, az açık yeşil, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: Yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 12
Env. No: 37-1527 (Sicil no: 0124)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:6
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 73x103cm
Düğüm sıklığı: 17-19x24-25 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi), çok az yerde krem ve kahverengi renklerle büküm verilmiş 2 renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kahverengi iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, aralarda çok az 3 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, çok az krem, çok az yeşil, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok,
Kilim örgüsü: yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 13
Env. No: 37- 1517 (Sicil No: 9)
Madalyonlu Uşak Halısı
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi –Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:1
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 140 cm x 159 cm
Düğüm sıklığı: 20-21x23-26 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10 cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi) renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kahverengi iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, aralarda çok az 3 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir.
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, krem ve konturlarda kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 14
Env. No: 37-1503 (Sicil no: 269)
Madalyonlu Uşak Halı Parçası
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Nasrullah Camii ve Zaviyesi -Kastamonu
Müzeye geliş tarihi: 08.03.1988
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:8
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 130cm x 90 cm
Düğüm sıklığı: 17-20 x 25-26 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi) iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir.
Atkı: yün, açık kiremit kırmızı iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra, aralarda çok az 3-4 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, turuncu, sarı, az açık yeşil, konturlarda koyu kahverengi renk kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: Yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
Halı 15
Env. No: 06-1271 (Sicil no: 0197)
Madalyonlu Uşak Halısı
Müzeye gelmeden önce bulunduğu yer: Ahi Elvan Camii -Ankara
Müzeye geliş tarihi: 25.10.1989
Müzedeki yeri: Vakıf Eserleri Müzesi, Etütlük Halılar Deposu, Raf no:7
Yüzyılı: -
Boyutu (en x boy): 94 x 132 cm
Düğüm sıklığı: 17 x 23-25 düğüm/dm2 (1dm2 =10x10cm2 )
Düğüm türü: Gördes Düğümü
Çözgü: yün, krem (doğal yün rengi), çok az yerde krem ve kahverengi renklerle büküm verilmiş 2 renkli iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü Z2S tespit edilmiştir
Atkı: yün, açık kahverengi iplik kullanılmıştır. Düğüm sıraları arasına genellikle 2 sıra atkı ipliği atılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 1Z tespit edilmiştir
İlme: yün, lacivert, mavi, açık mavi, kırmızı, sarı, çok az krem, konturlarda koyu kahverengi iplik kullanılmıştır; kat adedi ve büküm yönü 2Z tespit edilmiştir.
Kenar örgüsü: yok
Kilim örgüsü: Yok
Saçak boyu ve durumu: Yok
5. Sonuç
İncelenen halıların hepsinde çözgü, atkı ve ilme ipliğinin yün olduğu tespit edilmiştir. Çözgü ipliklerinde genellikle yünün doğal rengi olan krem renk tercih edilmiştir. Bazı halılarda ise krem ve kahverengi ipliğin beraber bükülmesi sonucu oluşturulan iki katlı, iki renkte çözgü ipliğinin kullanıldığı görülmüştür. Halıların atkı ipliklerinde çoğunlukla kiremit kırmızı, az sayıda örnekte ise açık ve koyu kahverengi renklerin kullanıldığı tespit edilmiştir. Düğüm sıraları arasına atılan atkı adedinin çoğu örnekte 2 sıra olduğu, bazı örneklerde 2 ve 3 sıra atıldığı saptanmıştır. İlme ipliklerinde kullanılan başlıca renkler kırmızı, lacivert, mavi, açık mavi, krem ve sarıdır. Bunların yanı sıra açık kırmızı, koyu yeşil, açık yeşil, kahverengi, koyu sarı, nadir olarak turuncu renk kullanıldığı da dikkati çekmektedir. Halılarda ipliklerin büküm yönleri çözgülerde Z2S, atkılarda 1Z ve ilmelerde 2Z olarak saptanmıştır. Ayrıca incelenen halıların arkasında işçi arası hatası olarak adlandırılan, arkada diyagonal bir çizgi şeklinde görülen hataya sıkça rastlanmıştır.
Halıların aşırı derecede yıprandığı, havlarının aşındığı, çözgü ve atkı ipliklerinin yer yer kopmuş olduğu tespit edilmiştir. Günümüzde bu halılar Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde pamuklu kumaştan dikilmiş özel torbalarda ve sağlıklı depolama koşullarında saklanmaktadır.
Kaynaklar
Anmaç, Elvan (1999), “XIX.Yüzyıl Sonu XX.Yüzyıl Başı Batı Anadolu Ticari Halıcılığı”, Osmanlı, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 3, s.522- 526.
Aslanapa, Oktay (10/1999), “17.yüzyılda Türk Halı Sanatı’nın Gelişmesi”, Erdem Özel Sayısı 1, Cilt: 10, sayı: 28, s.23- 26.
Aslanapa, Oktay (1987), Türk Halı Sanatı’nın Bin Yılı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
Atalay, Besim (1967), Türk Halıcılığı ve Uşak Halıları, [y.y.]: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Balpınar, Belkıs ve Udo Hirsch (1988), Carpets of the Vakıflar Museum İstanbul, Almanya: Uta Hülsey Yayınevi.
Batari, Ferenc (1994), Ottomon Turkish Carpets, BudapestKeszthely: The Collections of the Museum of Aplied Arts Budapest 1.
Berınstaın, Valerie, vd. (1996), Great Carpets of the World, New York: The Vendone Press.
Black, David (1994), The Atlas of Rugs Carpets, London: Tiger Book International,
Deniz, Bekir (1999), “Osmanlı Dönemi Halıları”, Osmanlı, Cilt:11, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.381-394
Deniz, Bekir (2000), Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları
Deniz, Bekir (7/2005), “Anadolu- Türk Halı Sanatı’nın Serüveni-1”, Sanat Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, 10. yıl Özel Sayısı, s.24-38.
Dirik, Kazım (1938), Eski ve Yeni Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri Panoraması, İstanbul: Alaaddin Kıral Basımevi.
Erdmann, Kurt; Der Türkische Teppich Des 15. Jahrhunderts (15. Asır Türk Halısı), Çeviren: Haldun Taner, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1957, 134 S.
Güngör, İ. Hulusi (1984), Türk Halıları, İstanbul: Keskin Color Basımevi, Cilt:1.
Harris, Jennifer (1993), 5000 Years of Textiles, London: Biritish Museum
İleri, Berna (2010), Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde Bulunan Uşak Halılarının İncelenmesi, İzmir: D.E.Ü, Güzel Sanatlar Enst., Geleneksel Türk El Sanatları Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi.
İnalcık, Halil (2008), Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar–1, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Özel, Ali (1989), Halıcılık-El Halısı Dokumacılığı, Ankara: Başbakanlık Basımevi, Devlet Bakanlığı Yayınları, No: 44
Öztürk, İsmail (2007), Dokumaya Giriş, Ankara: Mor Fil Yayınları.
Pasztor, Emese (2007), Ottomon Turkish Carpets, Budapest: Museum of Aplplied Arts.
Pınner, Robert (1988), “Multiple and Substrate Design in Early Anatolian East Mediterranean Carpets”, Halı, November/December, Issue:42, Vol; 10, Number:6, s.28-38.
Suriano, Carlo Maria (2001), “Oak Leaves and ArabesquesUshak Large Madallion Carpets With Pseudo- Kufic Borders”, Halı, May- June, Issue:116, s.109-115.
Turkish Handwoven Carpets (1987), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, DÖSİM, Katolog 1.
Turkish Handwoven Carpets (1988), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, DÖSİM, Katolog 2.
Turkish Handwoven Carpets (1990), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, DÖSİM, Katolog 3.
Turkish Handwoven Carpets (1990), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, DÖSİM, Katolog 4.
Turkish Handwoven Carpets (1995), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, DÖSİM, Katolog 5.
Yazıcıoğlu, Yahşi (1992), El Dokusu Halıcılık, Ankara: Menekşe Yayınevi.
Yetkin, Şerare (1991), Türk Halı Sanatı, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.