1. GİRİŞ
Antik döneme uzanan dokumacılık geleneği Denizli’de Çürüksu ve Büyük Menderes vadilerinin Türkler tarafından işgal edilmesi ile gelişmiş ve günümüze kadar üretimi kesintisiz olarak devam etmiştir. Geçmişte Buldan, Babadağ, Tavas-Kızılcabölük ve Nikfer, Sarayköy, Kale ve Çameli’de genellikle kadınlar tarafından dokuma yapılırdı ve dokuma tezgâhı olmayan ev yoktu.[1] Çameli ilçesi, Denizli İl merkezine 106 km uzaklıkta Denizli’nin kuzey doğusunda yer almaktadır. İlçe, Muğla ile Burdur illeri arasında, Fethiye Yörüklerinin göç yolu üzerindedir. Çameli İlçesi’nin eski adı Karaman’dır. Karamanoğlu Beyliği’nin dağılması ile bu bölgeye Karamanlıların yerleştikleri bilinmektedir. Bölgede ve civarında bulunan Karaman, Karamanlı gibi isimlerin açıklaması bu gerçeğe dayanmaktadır.[2] Cumhuriyet dönemine kadar, ilçe insanı sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik açıdan Menteşe Yöresi’yleilişki içinde olmuştur. Çameli çoğunlukla ormanla iç içe, yayla karakterli bir arazi yapısındadır.[3]
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Türkmen grupları buraya yerleşmiştir. Bunların başlıcaları Avşarlarla, Kınık ve Kayı boyuna mensup Oğuz Türkleridir.[4] Çameli’nde dokumacılığın ne zaman başladığı tam olarak bilinmemekle birlikte Malazgirt Savaşı’ndan sonra Oğuz Türklerinin buraya yerleşmeleriyle başladığı düşünülmektedir.[5] Çameli İlçesine, 1277 yılında Karamanoğulları’nın Selçuklulara yenilmesi üzerine, bir kısım Karamanlılar yerleşmişlerdir.[6] Çameli ve çevresindeki Karamanlılar; hayvancılıkla geçinmenin dışında, kilim üretim ve ticaretiyle de ilgilenmişlerdir. İbn Sait’in kayıtlarında, bu Yörüklerin kilim üretim sanatını Orta-Asya’dan getirmiş olabileceklerinden bahsedilmektedir.[7] Çameli ve çevresindeki Karamanlıların; yaylak-kışlak hayatı gereği, Dalaman ve Çameli yaylasında yaşamışlardır.[8] Muğla Fethiye, Köyceğiz, Dalaman, Ortaca gibi yerleşim yerleriyle olan akraba ve dostluk ilişkileri, dokumalara da yansımıştır. Çameli kilimleri, Muğla ve ilçelerinde üretilmiş bazı kilimlerle motif ve kompozisyon özelliği açısından benzerlik göstermektedir. [9]
Yörede eskiden çok dokunan ve önemli bir kullanım alanına sahip olan kilim, çaput, heybe, çuval, namazlık, torba gibi dokuma türleri mevcuttur. Bu dokumalardan kilim dokumalar yörede ayrı bir öneme sahiptir. Çameli kilimleri, 2020 yılında coğrafi işaret kapsamına alınmıştır.
Evliliğe hazırlanan genç kızların çeyizlerinde, kilimlerher an düğün olacakmış gibi hazır bekletilir. Düğünlerde yükler, çeyizlerkilimlere sarılarak taşınır. Yeni evin odaları, rengârenk kilimlerle döşenir.[10] Ayrıca bu kilimler cenaze merasiminde kullanılmaktadır.
Çameli yöresinde 2019 yılında yapılan alan araştırmasında, kilim ve cicim dokuma tekniği ile yapılmış yörede cenaze merasiminde kullanılan ve ölümlük kilim olarak adlandırılan yaygılar tespit edilmiştir. Bu çalışmada Çameli yöresine ait 21 adet ölümlük kilim örneği, dokuma tekniği, kullanılan malzeme, renk, motif ve kompozisyon açısından incelenmiştir.
2. MATERYAL VE YÖNTEM
Araştırmanın materyalini Çameli ilçesi ölümlük kilimleri oluşturmaktadır. Araştırmanın evrenini Çameli ilçesi ölümlük kilimleri, Çameli merkez, Sofular, Cevizli, Yumrutaş, Kolak, Yaylapınarı, İmamlar mahallelerinde tespit edilen 21 adet ölümlük kilim dokuma ise örneklem grubu olarak belirlenmiştir. Birbiri ile benzerlik göstermeyen 10 adet ölümlük kilim örneği ise makalede yer almıştır. Örneklerin genel ve detay fotoğrafları çekilmiş, dokuma tekniği, dokuma türü, boyutları, atkı ve çözgüde kullanılan malzemeler, renkleri ve desen özelliklerini tespit etmek amacıyla bilgi formları düzenlenmiş, motif çizimleri yapılmıştır. Elde edilen veriler uygun istatistiksel yöntemlerle değerlendirilmiş ve çizelgeler halinde sunulmuştur.
3. ÇAMELİ ÖLÜMLÜK KİLİMLERİ
Anadolu’da sargı kilimi, ahretlik ya da ölümlük-dirimlik dokuma olarak isimlendirilen bu kilimler, cenazenin üstünü örtmek amacıyla dokunmaktadır. Bu amaçla kullanılan dokuma, defin işlemi tamamlandıktan sonra ölen kişinin hayrına camilere bağış olarak bırakılmaktadır. Ölümlük dokumalar diğer dokumalar gibi alınıp satılmaz veya bir başkasına verilmez.[11] Denizlide yaşlı insanlar, günü geldiğinde hazır olsun, el altında bulunsun diye, kendileri için ölümlük kilimlerini bir kenara ayırırlar. Çünkü cenazelerin kilime sarılması ve cenaze sonrası kilimlerin köy camisine bağışlanması bu yörenin bir geleneğidir.[12] Geçmişte yörede camiye bağışlanan dokumalar daha önce bağışlanmış olan dokumaların üzerine serilir ve o dokumanın üzerinde kılınan her namazda merhumun da hayır işlediği düşüncesi ile birlikte merhumun yakınları son görevlerini yerine getirmenin huzurunu yaşarlar.[13] Denizli Çameli’nde de yöre halkından edinilen bilgilere göre, 5 yıl öncesine kadar bu gelenek devam etmiştir (Fotoğraf 1). Ölen kişi yani cenaze kilime sarılmakta ve sal denilen tabutlara konulmaktadır. Çameli çeyiz geleneğinde 1 kilim ve 1 erhem dokuma yer almaktadır.[14]
Fotoğraf 1’de Çameli ilçesinde 1986 yılında çekilmiş cenaze töreni fotoğrafında, cenazelerin kilime sarıldığı, sal denilen tabutlarda taşındığı görülmektedir. Cenazeden sonra kilimler camiye vakfedilmektedir. Fotoğraf 2’de Çameli Kolak mahallesi camisinde tespit edilen bir kilimde “Ayşe Erdoğan ölümlüdür camiye sonra atıverin” yazısı bu kilimin yöre tabiriyle “Ayşe Erdoğan’ın ölümlüğü” yani ölümlük kilimi olduğunu ifade etmektedir.
3.1. Hammadde ve Dokumacılık İşlemleri
Yöre halkının önemli bir geçim kaynağı hayvancılıktır. Hammadde olarak koyundan elde edilen yün iplikler ve pamuk iplikleri kullanılmaktadır. İncelenenölümlük kilim örneklerinde çözgüde yün ve pamuk, atkı ve desende ise yün ipliklerin tercih edildiği görülmüştür.
Geçmiş yıllarda Muğla ilinin Dalaman, Köyceğiz, Ortaca ilçelerine, Denizli’nin merkez ilçesine bağlı Şamlı beldesine mevsimlik işçi olarak pamuk toplamaya gidilir, pamuk buralardan temin edilir ya da pamuk malzeme pazardan alınırdı. Çırçır fabrikasında pamuk, çekirdeğinden ayrılıp, kabartılırdı. Yatak, yorgan, yastık içi doldurulur ya da kirmanda eğrilip, boyanır, çıkrıkta bükülerek dokumacılıkta kullanılırdı.[15] Yörede pamuk ipliğine “kener” denilmektedir.[16] Dokuma işleminde kullanılacak olan yünler Mayıs-Haziran aylarında kırklık adı verilen demir makaslarla kırkılmakta, leğende ya da köy çeşmesinde yıkanmaktadır. Güneşte çitlere ya da iplere serilerek kurutulmaktadır. Yün tarakta taranmakta ya da yayda atılarak kabartılmaktadır. Burma yapılmakta, kirmanda eğrilmektedir. Büyük gelep yapılmakta ve boyama işlemine geçilmektedir.[17] Doğal boyama işlemi Çamelili kadınlar tarafından yapılmaktadır. Süpürge otu, pinar, sığır kuyruğu, palamut, boyalık otu, kiraz ağacı kabuğu, mazı, ceviz kabuğu kullanılan bitkiler arasındadır.[18] Ayrıca ilçeye gelen boyacılar tarafından bu kilimler kimyasal boyalar ile de boyanmaktadır. Boyanan iplikler çitlerde kurutulmaktadır. İplikler kuruduktan sonra yumak yapılmaktadır. Çözgü hazırlanıp, tezgâha aktarılarak dokuma işlemine geçilmektedir.[19]
3.2. Dokumada Kullanılan Tezgâh Tipi ve Araçlar
3.2.1. Tezgâh: Çameli yöresinde ölümlük kilimler, ıstar tezgâhta tek parça halinde dokunduğu gibi mekikli tezgâhta da dokunmaktadır. Yörede mekikli yüksektezgâha “düven” denilmektedir (Fotoğraf 3). Bu tezgâhların bütün parçaları ağaç düzenekli, 2 gücülüdür.
Gücüler çirişlenerek kayganlığı ve dayanıklılığı arttırılmış pamuk ipliğinden oluşur.[20] Kilimler düvende parçalar halinde dokunup çatkı dikişi ile birleştirilmektedir (Fotoğraf 10). Yörede düvende dokunup birleştirilen bu dokumalara “erhem” denilmektedir.[21]
3.2.2. Kirkit: Dokumalarda çözgüler arasında, dokumanın enine geçirilen atkıları ve düğüm ipliklerini sıkıştırmaya yarayan araçtır.[22] Yörede ahşap ve demir malzeme ile yapılmış kirkit örneklerine rastlanmıştır (Fotoğraf 4).
3.2.3. Yün Tarağı: Kemik saplı ve demir dişli bir alettir.[23] Çameli yöresinde kullanılan yün tarağı örneği fotoğraf 5’de görülmektedir.
3.2.4. Mekik: Dokuma yapılırken atkıların çözgüler arasındaki açıklıktan(ağızlıktan) kolayca geçmesini sağlayan, atkı ipliğinin üzerine sarıldığı iki ucu sivrice, çoğunlukla ağaçtan yapılan alete “mekik” denilir (Fotoğraf 6).[24]
3.2.5. Kirmen: İp eğirmek için kullanılan, yaklaşık 20-25 cm uzunluğunda, bir çubuğa (+) şeklinde geçirilmiş, iki ahşap parçadan meydana gelen alettir (Fotoğraf 7).[25]
3.2.6. Yay ve Tokmağı: Kırkılıp temizlenmiş yün liflerin birbirinden ayrılması için yay ve tokmağı kullanılır (Fotoğraf 8). Ağaçtan yapılmış yaya, yörede kiriş adı verilen ve keçi bağırsağından yapılmışip takılır. Tokmak ilekirişe vurularak ipi oynattıkça yün kabartma işlemi gerçekleştirilir.[26]
3.2.7. Çıkrık: Ahşap veya demirden yapılan, iplikleri eğirmek ve çift büküm yapmak için kullanılan, genellikle ipliklerin sarıldığı bir mil ve bu mili çeviren bir kasnak ve bu kasnağı harekete geçiren koldan ibarettir.[27]
3.3. Dokuma Tekniği
Araştırma kapsamında incelenen dokumalarda kilim ve cicim teknikleri kullanılmıştır. Yörede motifli kilimlere ve cicim teknikli dokumalara “yanışlı kilim” denilmektedir. Yanışsız düz kilime “doğru kilim” denilmektedir.
Kilim, iki iplik sistemine dayanılarak yapılan tersi ve düzü bulunmayan havsız dokumadır.[28] Kilimler, çözgülerin atkılar tarafından tamamen gizlendiği atkı yüzlü dokumalardır.[29] Kilimlerde yatay ve dikey dolgular, geometrik kompozisyon görüntülüdür.[30] Kilimler genellikle ev döşemelerinde kullanılmakla birlikte özel biçimler verilerek heybe, çuval, namazlık vs. olarak da kullanılırlar.[31]
Cicim dokuma, atkı ve çözgülerin birbirini gizlemeden aralıklarla kesiştiği bez dokuma ya da atkı yüzlü dokumada, atkı iplikleri arasına renkli desen iplikleri sıkıştırılarak dokumanın yüzeyinde kabartma desenler oluşturulması tekniğidir.[32] Dokuma tekniği bakımından kilimden farklı olmalarına rağmen kullanılan malzeme ve kullanılış yerlerinin aynı oluşundan dolayı halk arasında genellikle kilim olarak tanınır.[33]
Dokumada başta ve sonda yapılan örgüye “toka örgüsü” denilmektedir. Toka örgüsü kilim dokumaya başlanırken kalın yün ya da pamuk ipliklerle 1 sırada 3 çözgü üstten üç çözgü alttan dokunarak ikinci sırada ise alttaki çözgüler üste gelecek şekilde yine 3 çözgü üstten üç çözgü alttan dokunarak oluşturulur (Fotoğraf 11). Bazı kilimlerde saçaklar örülmeyip serbest bırakılırken bazı kilimlerde saçaklar bükme örgü ile tamamlanmaktadır (Fotoğraf 11).
3.4. Çameli Ölümlük Kilim Örnekleri
Örnek 1
İnceleme Tarih : 17.08.2019
Dokuma Tekniği : Cicim
Boyutları (en x boy) : 190 x 290 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Pamuk
Açıklama : Yaylapınarı mahallesinde oturan Ayşe Erdoğan’a ait olan ölümlük kilim, 1980 yılında dokunmuştur. Mekikli tezgâhta üç parça halinde dokunup birleştirilmiştir. Enine bantlar şeklinde tasarlanan yanışlı kilim, yörede “mekik” ve “bıtıracık” olarak adlandırılan motiflerle süslenmiştir. Saçak uzunluğu 3 cm’dir. Dokumada yeşil, pembe, turuncu, sarı, kırmızı, siyah, mavi, beyaz ve mor renkler kullanılmıştır.
Örnek 2
İnceleme Tarihi 28.08.2019
Dokuma Tekniği : Kilim, cicim
Boyutları (en x boy) : 236 x 236 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Pamuk
Açıklama : İmamlar mahallesinde oturan Müzeyyen Şakar’a ait olan ölümlük kilim, 1990 yılında dokunmuştur. Mekikli tezgâhta dört parça halinde dokunup birleştirilmiştir. Enine bantlar şeklinde tasarlanan yanışlı kilim, yörede “dört göz” ve “bıtıracık” olarak adlandırılan motiflerle süslenmiştir. Saçak uzunluğu 5 cm’dir. Dokumada pembe, yeşil, siyah, beyaz, sarı, turuncu, kırmızı, mavi ve mor renkler kullanılmıştır.
Örnek 3
İnceleme Tarihi : 17.09.2019
Dokuma Tekniği : Cicim
Boyutları (en x boy) : 188 x 303 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Pamuk
Açıklama : Kolak Mahallesi Camisi’nde bulunan Ayşe Erdoğan’a ait olan ölümlük kilim, 1980 yılında dokunmuştur.[34] Mekikli tezgâhta üç parça halinde dokunup birleştirilmiştir. Kilimin üzerinde, “Ayşe Erdoğan ölümlüdür camiye sonra atıverin” yazılıdır (Fotoğraf 2). Enine bantlar şeklinde tasarlanan yanışlı kilim, yörede “dört göz”, “çakmak” ve “koçboynuzu” olarak adlandırılan motiflerle süslenmiştir. Saçak uzunluğu 4 cm’dir. Dokumada mavi, yeşil, pembe, turuncu, kırmızı, sarı, beyaz ve morrenkler kullanılmıştır.
Örnek 4
İnceleme Tarihi : 11.08.2019
Dokuma Tekniği : Kilim
Boyutları (en x boy) : 176 x 263 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Yün
Açıklama : Sofular Mahallesi Camisinde bulunan ölümlük kilim, ıstar tezgâhta tek parça halinde dokunmuştur. Enine bantlar şeklinde tasarlanan kilim, yörede “pardı” olarak adlandırılan motiflerle süslenmiştir. Saçak uzunluğu 13 cm’dir. Dokumada siyah, yeşil, pembe, kahverengi, turuncu, sarı, kırmızı, mavi ve beyaz renkler kullanılmıştır.
Örnek 5
İnceleme Tarihi : 10.08.2019
Dokuma Tekniği : Cicim
Boyutları (en x boy) : 174 x 233 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Pamuk
Açıklama : Şervin Mahallesi Camisinde bulunan ölümlük kilim, ıstar tezgâhta tek parça halinde dokunup birleştirilmiştir. Enine bantlar şeklinde tasarlanan kilim, yörede “dört göz” “dokuz göz” ve “bıtırak” olarak adlandırılan motiflerle süslenmiştir. Saçak uzunluğu 15cm’dir. Dokumada siyah, yeşil, pembe, turuncu, sarı, kırmızı, mavi, beyaz ve bordo renkler kullanılmıştır.
Örnek 6
İnceleme Tarihi : 13.08.2019
Dokuma Tekniği : Cicim
Boyutları (en x boy) : 161 x 238 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Pamuk
Açıklama : Yumrutaş Mahallesi’nde oturan Şadiye Aslan’a ait olan ölümlük kilim, 1970 yılında dokunmuştur. Mekikli tezgâhta üç parça halinde dokunup birleştirilmiştir. Enine bantlar şeklinde tasarlanan kilim, yörede “çakmak” olarak adlandırılan motiflerle süslenmiştir. Saçak uzunluğu 10 cm’dir. Dokumada siyah, yeşil, pembe, turuncu, sarı, kırmızı, mavi, beyaz, mor ve kahverengi kullanılmıştır.
Örnek 7
İnceleme Tarihi : 17.09.2019
Dokuma Tekniği : Cicim
Boyutları (en x boy) : 186 x 295 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Pamuk
Açıklama : Yumrutaş Mahallesi’nde oturan Şadiye Aslan’a ait olan ölümlük kilim, 1970 yılında dokunmuştur. Istar tezgâhta tek parça halinde dokunmuştur. Enine bantlar şeklinde tasarlanan kilim, yörede “eğri su”, “bıtırak”, “bıtıracık” ve “kaydırmacık” olarak adlandırılan motiflerle süslenmiştir. Saçak uzunluğu 15 cm’dir. Dokumada siyah, yeşil, pembe, turuncu, sarı, kırmızı, mavi ve beyaz renkler kullanılmıştır.
Örnek 8
İnceleme Tarihi : 10.09.2019
Dokuma Tekniği : Kilim
Boyutları (en x boy) : 197 x 281 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Pamuk
Açıklama : Çameli ilçesinde Rahime Ongun tarafından 1986 yılında dokunan ölümlük kilim, ıstar tezgâhta tek parça halinde dokunmuştur. Enine bantlar şeklinde tasarlanan kilim, yanışsızdır. Saçak uzunluğu 5 cm’dir. Dokumada kahverengi, siyah, yeşil, pembe, turuncu, sarı, kırmızı, mavi ve beyaz renkler kullanılmıştır. Dokumada “Osman ONGUN” ismi yazılıdır.
Örnek 9
İnceleme Tarihi : 19.08.2019
Dokuma Tekniği : Kilim
Boyutları (en x boy) : 172 x 290 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Pamuk
Açıklama : Çameli ilçesinde Aysel Özdemir tarafından 1970 yılında dokunan ölümlük kilim, ıstar tezgâhta tek parça halinde dokunmuştur. Enine bantlar şeklinde tasarlanan kilim, yörede “kelebek” ve “kaydırmacık” olarak adlandırılan motiflerle süslenmiştir. Saçak uzunluğu 5cm’dir. Dokumada siyah, yeşil, pembe, turuncu, sarı, kırmızı, mavi ve beyaz renkler kullanılmıştır.
Örnek 10
İnceleme Tarihi : 11.09.2019
Dokuma Tekniği : Kilim
Boyutları (en x boy) : 161 x 270 cm
Atkı İpliği : Yün
Çözgü İpliği : Yün
Açıklama : Şervin Mahallesi Camisinde bulunan ölümlük kilim, mekikli tezgâhta üç parça halinde dokunup birleştirilmiştir. Enine bantlar şeklinde tasarlanan kilim, yanışsızdır. Saçak uzunluğu 3cm’dir. Dokumada, yeşil, kırmızı, mavi ve beyaz renkler kullanılmıştır.
3.5. Kilimlerin Boyut Özellikleri
Tablo 1incelendiğinde örneklem grubunda yer alan Çameli yöresi ölümlük kilimlerin 140-274 cm eninde ve 162-330 cm boyunda dokunduğu, aritmetik ortalaması, ende 183,4 cm boyda 258,7 cm olduğu görülmektedir. İncelenen örneklerin saçak boyu ortalaması ise 8 cm’dir.
3.6. Kilimlerin Motif ve Kompozisyon Özellikleri
Tablo 2 incelendiğinde ölümlük kilimlerde bıtıracık, bıtırak, çakmak ve dörtgöz motiflerinin yoğun olarak kullanıldığı görülmüştür. Bunun yanında dokuzgöz, kelebek, eğri su, pardı, mekik, koçboynuzu motifleri de kullanılmıştır (Çizim 1). Çameli yöresinde karşılaşılan kilim örneklerinde büyüklü küçüklü enine bantlar halinde desenli örnekler olduğu tespit edilmiştir. Motifler bu bantlar içine yerleştirilmiştir. Bazı dokumalarda ise ölen kişinin adı işleme tekniği ile yazılmıştır.
3.7. Kilimlerde Kullanılan Renkler
İncelenen ölümlük kilimlerin tamamında beyaz, yeşil, kırmızı, mavi renkler kullanılmıştır. Bunların dışında %90 ile pembe, turuncu ve sarı % 80 ile siyah, % 40 ile mor, % 30 ile kahverengi kullanılan diğer renklerdir (Tablo 3).
4. SONUÇ
Denizli Çameli ilçesi dokumacılık açısından oldukça zengindir. Dokuma örnekleri içerisinde ölümlük kilimler ayrı bir önem taşımaktadır. Köy camilerinde yer alan kilimler yöredeki ölüm geleneği ile ilişkili olarak, cenazeye sarıldıktan sonra ölüm sonrası camiye bağışlanmaktadır. Yöre halkı ölümünden sonra camiye bağışlanmasını istediği dokumasını sağlığında dokuyup ya da dokutturup sarıp sarmalayıp bir kenara koymaktadır. Geçmişte bu gelenek sayesinde tıpkı Çameli ilçesinde olduğu gibi Anadolu’nun birçok yerinde dokumaların toplandığı alanlar camiler olmuştur. Ancak teknolojinin hızlı gelişimi ve makine halılarının üretime katılması camilerde bu geleneğin yok olmasında etkili olmuştur. Çameli yöresine ait dokumalar, evlerde yüklük altında, bazı camilerde halıların altında, ilçedeki bazı kafelerde ve koleksiyonlarda tespit edilmiştir.
Genellikle anadan-kıza usta-çırak ilişkisi içerisinde öğretilen dokumacılık sadece Çameli’de değil tüm dokuma merkezlerinde son demlerini yaşamaktadır. Geçmişte tüm aile bireylerinin ihtiyaçlarını sağlayan dokumacılık artık gerekli görülmediği için yok olmaya başlamışlardır.[35]
Çameli yöresinde ölümlük kilimler, ıstar tezgâhta tek parça halinde dokunduğu gibi mekikli tezgâhta da dokunmaktadır. İncelenen ölümlük kilimler, 140-274 cm eninde ve 162-330 cm boyunda olup, oldukça renklidir. En çok tercih edilen renkler, kırmızı, mavi, yeşil olmakla beraber, turuncu, sarı, siyah, pembe, beyaz dokumalarda kullanılan renkler arasındadır. Bıtıracık, pardı, dört göz, dokuz göz, mekik, kelebek, koçboynuzu, ölümlük kilim örneklerinde görülen motiflerdendir.
Literatür taraması sonucunda, Çameli ilçesine ait ölümlük kilim dokuma örneklerinin Muğla ve ilçelerinde üretilmiş bazı kilimlerle motif ve kompozisyon özelliği açısından benzerlik gösterdiği gözlenmiştir.
Çameli kilimleri, 2020 yılında coğrafi işaret kapsamına alınmıştır. Çameli Kilimlerinin uzun yıllardır %100 kirman ipi kullanılarak tamamıyla el dokuması olarak üretilmesi, motif ve renklerindeki canlılık ile çeşitlilik, enine bantlı kompozisyon şemasıyla yöresel özellik göstermesi coğrafi işaret kapsamına alınmasının nedenlerindendir.
Çameli Cevizli mahallesinde, 88 yaşında olan Durkadın Öğüt 2 gücülü mekikli tezgâhında halen dokuma kültürünü devam ettirmektedir. Ayrıca Çameli Elmalı mahallesinde Çameli Halk Eğitim Müdürlüğü tarafından açılan el sanatları kursu ile Çameli kilimleri yaşatılmaya çalışılmaktadır.
KAYNAKÇA
Akbil, Fatma, “Bergama Dokumaları Cicim-Sili”, Türkiyemiz, S: 21, (1977): 12-16.
Aytaç, Çetin, El Dokumacılığı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1982.
Balpınar Acar, Belkıs, Kilim-Cicim-Zili-Sumak Türk Düz Dokuma Yaygıları, İstanbul: Eren Yayınları, 1982.
Deniz, Bekir, Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2000.
Durul, Yusuf, Anadolu Kilimlerinden Örnekler, İstanbul: Apa Ofset, 1985.
Kahvecioğlu, Habibe,“Denizli İli Çal İlçesi Kabalar Köyü Düz Dokuma Örnekleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 27, (2019): 734-748.
Kahvecioğlu, Habibe,“Türkiye’de Kolan Dokumacılığı Güzelpınar Köyü (Denizli) Örneği”, Icanas 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara 2007, s. 729-748.
Koyuncu, Ayşegül, “Burdur’da Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kimi Meslekler”, 1. Burdur Sempozyumu (16-19 Kasım 2005 Burdur), Burdur, 2007.
Koyuncu, Ayşegül, “Serinhisar (Denizli) Düz Dokumalarının Teknik ve Desen Özellikleri”, II. Uluslararası Türk El Dokumaları (Tekstil) Kongresi ve Sanat Etkinlikleri “Selçuklu Halılarının Anısına” (14-15 Mayıs/May 2009 Konya), s. 195-202.
Koyuncu Okca, Ayşegül, “Denizli’de Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kimi Geleneksel Meslekler”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 58, (2016): 201-223.
Ölmez, Filiz Nurhan ve Etikan Sema, “Fethiye Alara Düz Dokumaları”, Art-e, Mayıs-Haziran-13, Cilt: 6, Sayı: 11, (2013), s. 75-99
Ölmez, Filiz N., Etikan, Sema “Muğla Yöresi Kirkitli Dokumalarında Nazar İnanışlı Motifler”, İdil Dergisi, Cilt 7, sayı 48, 2018, s. 951-956
Öz, Naime Didem – Ayhan, Tuba, “Sinop, Kastamonu ve Kocaeli’de Keten Dokumacılığını Geliştirmek İçin Yapılan Çalışmalar Güzel Sanatlarda Araştırma ve Değerlendirmeler, Ankara: Gece Kitaplığı, (2021), s. 1-21.
Özçelik, Özcan, Çam Düdüğünden Unesco’ya Hayri Dev ve Karaman Kültürü, Denizli: Bilal Ofset Yayınları, 2014.
Öztürk, İsmail. Dokumaya Giriş, Ankara: Mor Fil Yayınları, 2007.
Parlak, Tahsin, Oltu ve Köylerinde Bardız Kilimciliği, Erzurum, 2002.
Resmi Coğrafi İşaret Ve Geleneksel Ürün Adı Bülteni, T.C. Türk Patent Ve Marka Kurumu, Sayı: 90, Yayın Tarihi: 01.12.2020.
Soysaldı, Aysen, Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009.
Sultan, Sökmen “Dr. Özcan Özçelik Derleminde Yer Alan Çameli Yöresi Dokumaları”, 14. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri, (2020): 304-309.
Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, Ankara: Üniversitesi Basımevi, 1972.
Sökmen Sultan,“Denizli Çameli İlçesi Çaput Dokumalarından Örnekler”, I. Uluslararası Kültür Sanat Ve Edebiyat Kongresi, (2020): 47-60.
Tok, Turgut, “Denizli ve Yöresinde Oğuz Yerleşimlerine Dair Bazı Tespitler”, 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.(2015): 617-628.
Türktaş, Mevlüt Metin, “Denizli Efsaneleri”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Denizli, 2012.
Yıldırım, N., “Çameli İlçesinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Potansiyeli”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16, Sayı:2, (2006): 315-340.
KAYNAK KİŞİLER
Seçkin, Şaban, Sözlü Görüşme, Yaş:55, Emekli, Çameli Merkez, 2019.
Seçkin, Nuray, Sözlü Görüşme, Yaş:54, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
Özdemir, Aysel, Sözlü Görüşme, Yaş:64, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
Özdemir, Sezer, Sözlü Görüşme, Yaş:39, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
Öğüt, Durkadın, Sözlü Görüşme, Yaş:88, Ev Hanımı, Çameli –Cevizli Mahallesi, 2019.
Ongun, Ayşe, Sözlü Görüşme, Yaş:64, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
Ongun, Dudu, Sözlü Görüşme, Yaş:82, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
Amaç, Ali, Sözlü Görüşme, Yaş:53, Çiftçi, Çameli Cevizli, 2019.
Akbaş, Müfide, Sözlü Görüşme, Yaş: 84, Ev Hanımı, Çameli- Kolak Mahallesi, 2019.