1. GİRİŞ
Kırşehir Anadolu’nun en eski Türk yerleşim yerlerinden biridir. Selçuklu Dönemi’nde yöreye yerleşen Türkler, burayı bir Türk kenti haline getirmişlerdir. Böylelikle Türk kültürünün köklü bir gelişim gösterdiği bölge başta dokumacılık olmak üzere önemli bir el sanatı merkezi olmuştur.
Halı ve düz dokumacılık Kırşehir yöresinde oldukça eski bir gelenektir. Anadolu’ya Selçuklulardan önce, İslamiyet’in yayılışı sırasında, öncü birlik olarak göç eden ve sonra devam eden göç ile Selçuklular zamanında da yerleşmeyi sürdüren Türkler, halı dokumacılığı ile beraber düz dokumacılık kültürünü de bölgeye taşımışlardır. Yine Selçuklular döneminde iç karışıklıkları bastırmak amacıyla bölgeye getirilen aşiretler, Kırşehir ve çevresine yerleşmişler ve dokumacılık kültürünü de burada yaygınlaştırmışlardır. Bununla beraber Ahi Teşkilatı ile birlikte kurulan Anadolu Bacıları Teşkilatı ve liderleri olan Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı’nın Kırşehir’e yerleşmeleriyle, teşkilat örgü ve dokumacılık uğraşılarını uzun yıllar burada devam ettirmiş ve zamanla yörede köklü bir dokumacılık geleneği oluşmasına katkı sağlamıştır.[1, 2, 3, 4, 5, 6]
Kırşehir yöresinde düz dokumacılıkla hemen her yerleşim yerinde uğraşılmakla birlikte yoğun olarak uğraşan yerleşim yerleri Boztepe ilçesine bağlı Karacaören köyü ile Mucur ilçesine bağlı Dalakçı ve Gümüşkümbet köyleri olmuştur. Buralarda dokunan ve kendine özgü motif ve desen özelliğine sahip olan kilimler, “Dalakçı kilimi” adıyla tanınmış ve hemen her genç kızın çeyizinde yer almıştır. Ağırlıklı olarak kilim teknikli dokumalar üretilirken cicim, zili ve sumak tekniğinin kullanıldığı dokumalar da yapılmıştır. Bu dokumalar yörede daha çok yaygı, duvar kilimi, yanlama, yük örtüsü (yük çapı), seccade, namazlağı, yastık, minder, torba, musat torbası (anahtar, tarak vb. gibi günlük eşya koyulan bir çeşit çanta) gibi çeşitli kullanım amaçları için üretilmişlerdir. [7, 8]
Bu çalışmada, Anadolu dokuma kültürünün önemli bir merkezi olan Kırşehir ve yöresinin gelenekli düz dokumalarında nazar inanışına bağlı olarak yer alan motifler incelenmiştir. Bu amaçla yörenin dokuma kültürünü oluşturan ve Merkez, Akçakent, Akpınar, Boztepe, Çiçekdağı, Kaman ve Mucur ilçelerinde ve bu ilçelere bağlı belde ve köylerde dokunan kilim, cicim, zili ve sumak teknikli dokumalar kaynaklar üzerinden taranarak nazar inanışını simgeleyen motifler ve farklı tipleri belirlenmiştir. Dokumalardan seçilen bazı örnekler üzerinde de açıklamalar yapılmıştır.
2. NAZAR İNANIŞI VE KIRŞEHİR’DE BU İNANIŞA YÖNELİK UYGULAMALAR
Anadolu’da yaygın bir inanış olan nazar ya da nazar değmesi; halk arasında, bütün canlı varlıklarla bunların dışında kalan maddi manevi büyük veya küçük her türlü değerlere karşı, bir kimsenin kin, nefret ya da kıskançlık dolu bakışından doğan kötü sonuçların tamamı olarak tanımlanmakta, bu kötü niyetli insanların bakışlarındaki zararlı güç olarak düşünülmektedir. Bu bakışlarla karşı karşıya kalan kişi ya da nesnenin üzerinde olumsuz bir etkinin meydana geleceğine inanılmaktadır. Halk arasında zaman zaman kullanılan “deveyi kazana, insanı mezara” sözü de nazarın gücünün öldürücü olabilecek kadar kuvvetli olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca yine halk arasında “çarpılma” olarak adlandırılan ve kişinin aklını oynatması, inme inmesi gibi hastalıklar nedeniyle sağlığını kaybetmesi de nazar ile ilişkilendirilmektedir. İmrenilen insan, hatta imrenilen hayvan, bol meyve veren ağaç gibi kıskanılan her şey çarpılmakta yani nazar değmektedir. Yunanlıların “matısma”, Arapların “elayn (göz)” ya da “isabet-i ayn (göz değmesi)”, İranlıların “bed nezer” dedikleri nazar, Anadolu’da “göz”, “göz değmesi” “göze gelme”, “pis göz”, “kötü göz”, “kemgöz” olarak adlandırılmaktadır. [9, 10, 11, 12, 13, 14, 15]
Kötü niyetli bakışların daha çok çocuklara zarar vereceğine inanılmaktadır. Bu bakışlardan korunmak ve bunların zararlı etkilerini önlemek için halk arasında bazı yöntemlere başvurulmaktadır. Çocukları kirli gezdirme ve yırtık giysiler giydirmenin yanı sıra hem çocuklar hem de yetişkinler için “Nazarlık” adı verilen bazı objelerin kullanılması bu yöntemlerin başında gelmektedir. Çitlembik ağacının kabuğu, yeşil kahve danesi, kurt dişi, küçük kaplumbağa yavrusunun veya deniz hayvanlarının kabukları, üzerlik otu gibi nesneler, yapılıp takılması en kolay, en basit olan nazarlıklardır. Bu nazarlıklar kişinin giysilerine iliştirilerek üzerinde bulundurulduğu gibi, duvar süsü şekline dönüştürülüp evin bir yerine asılarak da kullanılmaktadır. Nazarlıkların yalnızca biçimleri değil, yapıldıkları maddeler ve renklerinin de koruyucu özelliği olduğu düşünülmektedir. Halk arasında kullanılan en yaygın nazarlık gözü simgeleyen mavi boncuktur. Ayrıca nazar değen kişinin üzerinde “tuz dolandırma (çevirme)”, “kurşun dökme”, evde “üzerlik otu tohumu yakma” gibi uygulamalar da yine korunmak için yapılan diğer yaygın uygulamalardır.[16, 17, 18, 19]
Kırşehir yöresinde de nazar inanışı yaygındır ve yöre halkı korunmak amacıyla Anadolu’nun birçok yöresinde yapılanlara benzer uygulamalar yapmaktadır. Yörede daha çok mavi gözlü insanların nazarının değdiğine inanılmaktadır. Bunun için gözden gelecek zararın yine gözle bertaraf edileceği düşüncesiyle, korunma amaçlı alınan tedbirlerin başında göz şeklinde mavi nazar boncuğu takmak gelmektedir (İ. ŞAHİN, 2018-KAMAN). Bunun yanı sıra iğde ağacından kesilerek ipliğe dizilmiş küçük ağaç parçaları, muska, yine ipliğe dizilmiş üzerlik otu tohumları nazarlık olarak giysilerin iç kısmına takılmaktadır. Bahçe kapılarına, evlerin dış duvarına at kafası ya da inek kafası iskeleti ve boynuzlu geyik kafası asmak, kapıya at nalı çakmak, yine duvarlara üzerlik tohumundan veya iğde dalından yapılmış nazarlıklar ya da bir tutam üzerlik otu asmak yörede nazara karşı alınan diğer tedbirlerdir. İnek, koyun, keçi gibi sağlıklı, besili hayvanlara, traktör, otomobil gibi bazı araçlara da nazarlık takıldığı görülmektedir.[20, 21]
Bir diğer uygulama ise kurşun dökmektir. Bu ritüel yörede bu işi bilen tecrübeli “El” almış kadınlar tarafından gerçekleştirilmekte ve bu kadınlara da “Ebe” denilmektedir. Ebe önce üzerlik otunu yakarak kişinin başında çevirir ve dumanını solumasını sağlar ardından da yine kişinin başının üstünde, erimiş kurşunu bir bakır kabın içerisindeki suya döker. Kurşunun suyun içerisinde aldığı şekillere bakarak “nazar var mı ?”, “şiddeti nedir ?” gibi konularda yorumlarda bulunur. Nazar değdiren kişiye “göz edenin gözü çıksın” gibi kötü dualar edilerek ritüel tamamlanır. [22,23]
Nazar değdiği düşünülen kişinin başının üzerinde tuz çevirmek Anadolu’nun hemen her yöresinde yapılan bir uygulamadır. Kırşehir’de bunun için tuz ve sae taşı (Alüminyum şapı-(Al2 (SO4 ) 3 ) kullanılmaktadır. Sae taşı yöre dokumalarının ipliklerinin boyanması sırasında boyarmaddenin iplik üzerine sabitlenmesini sağlamak amacıyla boya banyosuna atılmaktadır.[24 ,25] Yörede bitkisel boyacılıkta mordan maddesi olarak işlev yapan bu madde nazardan korunma uygulamasında kişinin başının üzerinden birkaç defa geçirildikten sonra ateşe atılmaktadır. Böylelikle kem gözlü kişinin kötülüğünün bertaraf edildiği düşünülmektedir.
“Tütütme” olarak adlandırılan uygulama da yine Anadolu’nun birçok yöresinde olduğu gibi Kırşehir’de de uygulanmakta, bunun için üzerlik tohumu kullanılmaktadır. Üzerlik tohumu bir tavaya konarak kavrulur ve bu sırada çıkan duman nazar değdiği düşünülen kişiye doğru tutulur ve beraberinde de dualar okunarak tütütme tamamlanır.[26]
Kırşehir’de nazardan korunmak için üzerlik otu tohumları ile yapılan nazarlıkların ve kumaş ya da el örgüsü çorap üzerine kemik parçası ve ya mavi nazar boncuğu dikilerek hazırlanmış duvar süslerinin kullanımı da yaygındır. [27]
Anadolu’nun hemen her dokumacılık merkezinde olduğu gibi Kırşehir yöresi dokumalarında da nazar inanışını simgeleyen motifler sıklıkla yer almıştır. Yöre dokumacıları nazardan korunmak amacıyla birçok tedbir almaktadır. Dokumalarında nazar motiflerinin yer alması da bu tedbirlerden biridir. Kötü gözün zararlı etkilerinden korunmak amacıyla başta göz motifi olmak üzere pıtrak, parmak, çengel gibi motifleri dokumalarının üzerinde birçok farklı formda kullanmışlardır.
3. KIRŞEHİR DÜZ DOKUMALARINDA NAZAR İNANIŞINI SİMGELEYEN MOTİFLER
Göz, pıtrak, muska, haç, el-parmak-tarak ve çengel motifleri nazardan korunmayı simgeleyen motiflerdir. Bu motifler dokumalarda yörelere göre değişiklik göstererek birçok farklı formda kullanılmışlardır.
İnsan gözünün iyi niyetin yanı sıra kötü niyet taşıyan bakışlara da sahip olabileceği ve böyle bir durumda yani kıskançlık ve kötü düşüncelerle bir kişiye ya da nesneye bakıldığında negatif bir etki oluşturduğuna inanılmaktadır. Bu nedenle kötü gözün zararlı etkisinin yine göz ile giderileceği düşünülmekte ve dokumalarda motif olarak gözün natüralist ve stilize formları nazardan korunmak için kullanılmaktadır. Pıtrak üzerinde dikenleri bulunan bir bitkidir. Bu dikenlerle insanların giysilerine ve hayvanların üzerine yapışmaktadır. Anadolu dokumalarında nazar motifi olarak kullanılmasının sebebi de bu dikenlerin yine aynı şekilde göz motifinde olduğu gibi kötü gözün zararlı etkisini uzaklaştırdığına inanılmasındandır. Nazar değmemesi için yapılan uygulamaların arasında kişinin üzerinde nazarlık taşınmasının yanı sıra muska bulundurulması da vardır. Muska şeklinin üçgen olması nedeniyle dokumalarda genellikle üçgen formunda yer almaktadır. Yatay ve dikey iki çizginin birleşmesinden oluşan haç şeklinin yine bu formundan dolayı kötü gözün zararlı etkilerin dört parçaya ayırıp ortadan kaldıracağına inanılmaktadır. Beş sayısının kötü gözün zararlı etkilerinden koruyucu olduğuna inanılması da beş parmağın ve elin nazardan koruyan motifler olarak stilize bir şekilde dokumalarda yer almasına neden olmuştur. Tarak motifi de parmaklara benzemesi nedeniyle aynı şekilde yorumlanarak kullanılmaktadır. Genellikle dokumalarda dik ve yatık “S” harfi şeklinde yer alan çengel motifi de nazar değmesin diye dokuma zemininde en az bir kez olmak üzere kullanılmaktadır [28 , 29 , 30 , 31]
Kırşehir düz dokumalarında da nazar inanışına bağlı olarak bu motiflerden bazıları yer almaktadır. Aşağıda Kırşehir düz dokumalarında görülen ve nazardan korunmayı simgeleyen motifler ile bu motiflerin yer aldığı bazı dokuma örnekleri verilmiştir (Fotoğraf 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10-11-12). Bu düz dokuma örneklerinin boyut, malzeme, dokuma tekniği ve ömrü gibi bazı özellikleri açıklanmış, motif ve desen özellikleri ise sadece dokumada yer alan nazar motifleri ön plana alınarak değerlendirmiştir.
Fotoğraf 1’de verilen Taban kilimi yörede “Altı toplu” ya da “Sandıklı kilim” olarak adlandırılmaktadır. Boyutları 1.84x3.52m a olan dokuma 42 yıllıktır. Atkı iplikleri yün, çözgü iplikleri pamuktur. İliksiz atkı yüzlü kilim dokuma tekniği ile dokunan örneğin kenar sularında yer alan parmak motifleri ilikli kilim tekniği ile dokunmuştur. Çift şak olarak dokunmuş ve ortadan dikilmiştir. Duvar kilimi olarak kullanılmaktadır. Orta zeminde altı adet ve yan yana iki sıra halinde “sandık motifleri” yer almaktadır. [33] Sandık motiflerinin dışında kalan alanda yörede “elma” adı verilen göz motifi bulunmaktadır (Fotoğraf 2a). Orta zemini çevreleyen içten dışa ilk kenar suyunda uzun kenarlarda “deve” motifleri bu motiflerim merkezinde yine göz motifi görülmektedir (Fotoğraf 2b-2c). Dokumada yer alan bir diğer göz motifi ise dış kenar suyunda, uzun kenarlarda daha çok “ev” ya da “sandık oyu” gibi isimlerle bilinen motifin bazılarının yine merkezinde bulunmaktadır (Fotoğraf 2d-2e). Bu taban kiliminde nazar inanışını simgeleyen göz motifinin üç farklı formu yer almaktadır. Dokumanın kenar sularını birbirinden “parmak” motifleri ayırmaktadır (Fotoğraf 2f). Parmak motifi dokumada yer alan bir diğer nazar inanışlı motiftir.
Fotoğraf 3’de verilen heybe 1968’de dokunmuştur. Atkısı, çözgüsü ve bezeme ipliği yündür. Boydan 163 cm uzunluğunda olup ceplerinin 89x60 cm, iki cep arası 43 cm’dir. Heybe, cepleri cicim, iki cep arası ve sırtı atkı yüzlü kilim tekniğinde dokunmuştur. [35] Heybenin ön yüzünde üç sıra şerit halinde yer alan cicim teknikli motiflerin (Fotoğraf 4a) arasında farklı renklerde dokunmuş göz motifleri (Fotoğraf 4b) yer almaktadır.
Fotoğraf 5’de görülen Sedir kilimi 1.30x3.55m boyutlarındadır ve 52 yıllıktır. Atkı iplikleri yün, çözgü iplikleri pamuktur. İliksiz, atkı yüzlü ve sarma konturlu kilim tekniği ile dokunmuştur. Orta zemininde yörede “hardal” adı verilen yıldız motifleri sıralanmaktadır[37] (Fotoğraf 6a). Bu yıldız motiflerinin merkezinde ise nazardan korunmak amacıyla dokunmuş göz motifi yer almaktadır (Fotoğraf 6b).
Fotoğraf 7’de görülen namazlağı 0.69x1.15m boyutlarındadır ve 60 yıllıktır. Atkı iplikleri yün, çözgü iplikleri pamuktur. Atkı yüzlü ve ilikli kilim tekniği ile dokunmuştur. Dokumada kenar sularını birbirinden “parmak” motifi ayırmaktadır[39] (Fotoğraf 8). Bu dokumada nazar inanışı gereği dokumada yer alan farklı tip bir parmak motifi görülmektedir.
Fotoğraf 9’da görülen namazlağı 0.67x1.10 m boyutlarındadır. Atkı iplikleri yün, çözgü iplikleri pamuktur. Atkı yüzlü ve ilikli kilim tekniği ile dokunmuştur. Orta zeminde içerisinde “göz” motifi bulunan ve birbirine birleşik olarak sıralanmış iki “sandık” motifi yer almaktadır (Fotoğraf 10a-10b). Sandık motifinin kenarlarında cicim tekniği ile dokunmuş “pıtrak motifleri bulunmaktadır (Fotoğraf 10c). Orta zemini iki uzun kenarda “parmak” motifleri kenar suyundan ayırmaktadır[41] (Fotoğraf 10d). Bu dokumada göz motifinin farklı bir formu görülmektedir. Göz motifinin yanı sıra nazar inanışlı diğer motiflerden pıtrak ve parmak motifleri de dokumada yer almaktadır.
Fotoğraf 11’de görülen duvar kilimi yörede düz dokumacılığın yaygın olarak yapıldığı Dalakçı Köyünde tespit edilmiştir. 1.13x3.61m boyutlarında olan dokuma 51 yıllıktır. Atkı iplikleri yün, çözgü iplikleri pamuktur. İlikli ve sarma konturlu kilim tekniği ile dokunmuştur. Zemininde yer alan ve “seleser” adı verilen motiflerden dolayı bu tip kilimler “Seleser kilimi” adıyla bilinmektedir (Fotoğraf 12a). Zeminde seleser motifinin içerisinde ve kenar suyunda sıralanan “ev (sandık oyu)” motiflerinin arasında “tazı kuyruğu” olarak adlandırılan cicim teknikli motifler görülmektedir[43] (Fotoğraf 12b-12c). Bu motif nazar inanışını simgeleyen motiflerden çengel motifidir ve yörede “tazı kuyruğu” olarak adlandırılmaktadır.
Fotoğraf 13’de görülen ve yüklük örtüsü olarak dokunan kilim Çiçekdağı ilçesi Mahmutlu Köyünde tespit edilmiştir. 1.11x5.37m boyutlarında olan dokuma 45 yıllıktır. Atkı iplikleri yün, çözgü iplikleri pamuktur. İlikli ve sarma konturlu kilim tekniği ile dokunmuştur. Orta zeminde “sandık” ya da “top” adı verilen motifler yer almaktadır. İki uzun kenarda, top motiflerinden kalan boşluklarda ise “kıvrım (dallı oy)” motifleri yer almaktadır (Fotoğraf 14a). Kıvrım motiflerinin içerisinde “tazı kuyruğu” olarak adlandırılan ve cicim tekniği ile dokunmuş çengel motifleri görülmektedir[45] (Fotoğraf 14b). Fotoğraf 11’de verilen örnekte olduğu gibi bu dokumada da nazar inanışını simgeleyen motiflerden çengel motifi yine başka bir motifle beraber dokunmuştur.
Fotoğraf 15’de görülen sumak dokuma yastık 0.60x0.90m boyutlarındadır ve yaklaşık 80 yıllıktır. Yörede sumak dokuma tekniği ile dokunan yastıklara “Kayme yastık” adı verilmektedir. Atkı, çözgü ve desen iplikleri yündür. Orta zeminde dört top motifi yer almakta, top motiflerinin merkezinde de “yıldız” motifi bulunmaktadır[47] (Fotoğraf 16a). Yıldız motifinin ortasında yer alan kare zeminin içerisinde ve aynı yıldız motifinin altında ve üstünde göz motifi görülmektedir (Fotoğraf 16b-16c). Nazarı simgeleyen bu göz motifi iç içe geçmiş iki eşkenar dörtgenden oluşmaktadır.
Fotoğraf 17’de görülen bulgur çuvalı 0.73x1.32m boyutlarındadır. 50 yıllık olan dokumanın atkı ve desen iplikleri yün, çözgü iplikleri pamuktur. İliksiz atkı yüzlü kilim tekniği ile dokunan bu çuvalın üzerinde cicim ve sumak tekniği ile dokunmuş motifler bulunmaktadır. Motifler gri, kırmızı ve yeşil zeminli şeritler üzerinde yer almakta ve bu şeritler dokumanın boyunca enine sıralanmaktadır[49] (Fotoğraf 18a). Çuvalın ön yüzünde yer alan desenli alanda “göz” motifleri yer almaktadır (Fotoğraf 18b). Bu desenli alanın kenarında bulunan ince şerit içerisinde de “ çengel (tazı kuyruğu)” motifleri sıralanmaktadır (Fotoğraf 18c).
Fotoğraf 19’da görülen buğday çuvalı 0.66x1.31m boyutlarındadır. Dokumanın atkı, çözgü ve desen iplikleri yündür. İliksiz atkı yüzlü kilim dokuma tekniği ile dokunmuştur. Bu çuvalın üzerinde cicim tekniği ile dokunmuş motifler bulunması nedeniyle yörede “Öriye çuval” olarak da adlandırılmaktadır.[51] Nazarı simgeleyen “pıtrak” motifleri bu örnekte farklı renklerde dokunmuş şeritler üzerinde yer almaktadır (Fotoğraf 20).
Fotoğraf 21’de görülen ve yüklük örtüsü olarak dokunan kilim Akçakent ilçesi Küçükabdiuşağı Köyünde tespit edilmiştir. Atkı yüzlü ve ilikli kilim tekniği ile dokunmuştur.[53] Dokumanın ortasında, yeşil zemin üzerinde eşkenar dörtgen şeklinde “top” motifleri sıralanmaktadır. Top motiflerinin içerisinde göz motifleri yer almaktadır. (Fotoğraf 22a). Bu motifler bereket motifi ile de benzerlik göstermektedir. Top motiflerini çevreleyen kırmızı zeminli kenar suyunda da “göz” motifinin farklı bir formu yer almaktadır (Fotoğraf 22b). İçten dışa doğru kırmızı zeminli kenar suyundan sonra gelen beyaz zeminli kenar suyunda “pıtrak” motifi başka motiflerle beraber sıralanmaktadır (Fotoğraf 22c). Yine bu kenar suyunda, dokumanın üstünde ve altında, diğer motiflerin arasında onları birbirinden ayıran “parmak” motifleri bulunmaktadır (Fotoğraf 22d).
Fotoğraf 23’de verilen iki toplu namazlağı, iliksiz atkı yüzlü ve sarma sınır atkılı dokuma teknikleri ile dokunmuştur. Yaklaşık 90 yıllık bir dokumadır. 0,71x1,31m boyutlarında olan namazlağının atkı ve çözgü iplikleri yündür.[55] Dokumanın iki uzun kenarında dışa doğru bakan ve parmak motifinin farklı bir formu olan “tavuk tırnağı” motifleri sıralanmaktadır (Fotoğraf 24a). Üst kısa kenarda “yıldız” motifleri ile beraber yine “parmak” motifleri yer almaktadır (Fotoğraf 24b). Dokumanın orta zemininde de serbest halde bulunan motifler arasında parmak motifinin bir başka formu görülmektedir (Fotoğraf 24c). Bu seccade örneğinde nazarı simgeleyen motiflerden parmak motifinin üç değişik formu bulunmaktadır.
Fotoğraf 25’de verilen üç toplu namazlağı, atkı yüzlü ve ilikli kilim tekniği ile dokunmuştur. Yaklaşık 54 yıllık bir dokumadır. 0,60x0,99m boyutlarında olan namazlağının atkı iplikleri yün, çözgü iplikleri pamuktur.[57] Dokumanın üstünde ve altında bir sıra olmak üzere “parmak” motifleri yer almaktadır (Fotoğraf 26). Bu dokumada görülen parmak motifleri de nazarı simgeleyen bu motifin yine farklı bir formudur.
4. SONUÇ
Nazar inanışı hemen her toplumda kendine yer bulmuş oldukça yaygın bir inanıştır. Başına gelen hastalık, felaket vb. kötü olaylara kötü niyetli bir bakışın sebep olduğunu düşünen insanlar korunmak amacıyla bazı tedbirler almışlar ve hatta bunları ritüeller şeklinde uygulamışlardır. Bu korunma tedbirlerinin dokumaya yansıması da dokuma üzerinde bazı motiflerin birer simge halinde yer alması ile olmuştur. Bu motiflerin üretilen dokumaların üzerinde bulunmasının, kullanacak kişiyi nazar değmesinden koruyacağı düşünülmüştür. Bu amaçla dokumalarda göz, pıtrak, haç, muska, el-parmak-tarak ve çengel gibi motifler süsleme elemanı olmalarının yanı sıra nazar inanışını da yansıtan birer öge görevi üstlenmişlerdir. Kırşehir yöresi düz dokumalarında da bu nazar inanışını simgeleyen motifler sıklıkla görülmektedir. Bu motiflerden, göz; “göz” ve “elma”, pıtrak; “pıtrak” ve “çuval yanışı”, elparmak-tarak; “parmak”, çengel; “tazı kuyruğu” olarak adlandırılmakta ve farklı formları dokumalarda yer almaktadır. Bu farklı formlar sayısal olarak değerlendirildiğinde; çalışma kapsamında, göz motifinin 10, pıtrak motifinin 3 ve parmak motifinin 4 farklı formu tespit edilmiştir. Çengel motifinin ise tek formu bulunmaktadır. Nazar inanışını ifade eden diğer motiflerden muska ve haç motiflerine ise yöre düz dokumalarında rastlanılmamıştır.
Birçok farklı formda ve yöresel adlarıyla dokunması devam eden bu motifler zaman içerisinde bir inanışı simgelemekten çok süsleme elemanına dönüşmüşlerdir.
KAYNAKÇA
Akpınarlı, Feriha. “Ankara İlinde Nazar ve Nazarlıklar”. Yüksek Lisans Tezi, T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü El Sanatları Eğitimi Bölümü, 1987.
Anonim. Kırşehir Vilayetinde Halıcılık Kilimcilik Yapağı ve Tiftik. Ankara: Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Yayınları, 1959.
Artun, Erman. Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Yayınları. 2014.
Bayram, Mikail. Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum, Anadolu Bacıları Teşkilatı. Konya: Çizgi Kitapevi Yayınları: 678, 2016.
Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: Bilge Su Yayıncılık, 2015.
Deniz, Bekir. Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını:215, 2000.
Erbek, Mine. Çatalhöyükten Günümüze Anadolu Motifleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Dumat Ofset Ltd., 2002.
Ertem, Baykal, Figen. “Dokumalarda ve Takılarda Görülen Nazar Motifleri”. Yüksek Lisans Tezi, T.C. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Geleneksel Türk El Sanatları Bilim Dalı, 2009.
Etikan, Sema., Hande Kılıçarslan. “Düz Dokumalarda Nazar İnancı ve Göz Motifi”. Art-E. Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi. Cilt:5, Sayı:10, (2012):103-121
Etikan, S., Filiz N. Ölmez ve Hande Kılıçarslan. “İbrahim Özdemir Derleminde Bulunan Kırşehir Kilimleri”, XI. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi Sanat Etkinlikleri, s391-s396, 2018.
Etikan, Sema, Filiz N. Ölmez, Hande Kılıçarslan ve Cenk Şahin. “Kırşehir Halk Kültüründe Yüklük Örtüsü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt :12. Sayı: 66., (2019): 498-508
Etikan, S., Filiz N. Ölmez ve Hande Kılıçarslan. “Kırşehir Halıları”, Cumhuriyet Dönemi Türk Halıcılığı Kitabı. Ed. Aysen Soysaldı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları:539, Kaynak Eserler:41, Cilt:2, 2020.
Etikan, Sema, Filiz N. Ölmez, Hande Kılıçarslan ve Cenk Şahin. Kırşehir El Sanatları, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları. 2020.
Etikan, Sema, Filiz N. Ölmez, Hande Kılıçarslan ve Cenk Şahin. “Mucur Yöresi Dalakçı Kilimleri”, XV. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Çevrimiçi Kongresi- Sanat Etkinlikleri, ADÜ Yayın No: 77., s117-s122, 2021.
Etikan, S., Filiz N. Ölmez ve Hande Kılıçarslan. “Mucur Yöresi Çeyiz Geleneğinde Yer Alan Dokumalar”, Hars Akademi, 5, Aydın Uğurlu ve Geleneksel Sanatlar Özel Sayısı, (2022): 80-96.
Eyüboğlu, İsmet Zeki. Anadolu İnançları, İstanbul: Derin Yayınları. Yayın No: 102., 2007.
Karaköse, Hasan. “Ortaçağda Kırşehir”. KIRŞEHİR Siyasi Tarihi ve Kırşehir Tarihi Bibliyografisi. Ed. Yaşar Özüçetin. Ankara: Gökçe Ofset Matbaacılık. 2013.
Ölmez, Filiz N ve Sema Etikan. “Muğla Yöresi Kirkitli Dokumalarında Nazar İnanışlı Motifler”, İdil Dergisi, Cilt / Volume 7, sayı / Issue 48, (2018): 951-956
Ölmez, F., N., Hande Kılıçarslan ve Sema Etikan. “Özbağ’da Düz Dokumacılık”, XIV. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi- Sanat Etkinlikleri, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları:71, s.53-62, 2020.
Örnek, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Antalya: Türkiye İş Bankası Yayınları. 1977.
Örnek, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları:1629, HAGEM Yayınları:210, Gelenek, Görenek ve İnançlar Dizisi: 20. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi İşletmeciliği. 1995.
Örnek, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık. 2014.
Seçilmiş, Gürsel ve Mehmet Atılgan. Anadolu Kültürünün Nazar Boncuğu Kırşehir’in Gelenek ve Görenekleri. Kırşehir: Kırşehir Valiliği Kültür Hizmeti. Yayın No: 13. (Thrs)
Seyfeli, Mahmut. “Kırşehir Halk Edebiyatı, Folklor ve Etnografyası”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995.
Şahhüseyinoğlu, Nedim. Anadolu Halk Kültüründe İnanç Motifleri. Ankara: Ayyıldız Yayınları. Vol.:2, No:1, 2000.
Şahin, Hasan. Geçmişten Bugüne Kırşehir, Ankara: Kırşehir ve İlçeleri Dayanışma Kültür Derneği Yayını, Sarıyıldız Basımevi, 2007.
Yalçın, Osman. Kırşehir. Kırşehir: Özyürek Yayınları. Özyürek Basımevi, 1970
Kaynak kişiler
İlhan Şahin, 74, Emekli İlkokul Öğretmeni, Kaman-KIRŞEHİR, 2018